Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa

I. NHỮNG QUAN ĐIỂM CƠ BẢN CỦA HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA

1. Khái niệm văn hóa theo tư tưởng Hồ Chí Minh

1.1. Định nghĩa văn hóa

Tháng 8/1943, khi còn trong nhà tù Tưởng Giới Thạch, lần đầu tiên Hồ Chí Minh đưa ra khái niệm văn hóa, Người viết:

“Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa. Văn hóa là sự tổng hợp của mọi phưng thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn.”

1.2. Quan điểm về xây dựng nền văn hóa mới

“1. Xây dựng tâm lý: tinh thần độc lập tự cường.

2. Xây dựng luân lý: biết hi sinh mình, làm lợi cho quần chúng.

3. Xây dựng xã hội: mọi sự nghiệp có liên quan đến phúc lợi của nhân dân trong xã hội.

4. Xây dựng chính trị: dân quyền

5. Xây dựng kinh tế”.

2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về các vấn đề chung của văn hóa

2.1. Quan điểm về vị trí và vai trò của văn hóa trong đời sống xã hội

Một là, văn hóa là đời sống tinh thần của xã hội, thuộc kiến trúc thượng tầng.

- Trong quan hệ với chính trị, xã hội: chính trị, xã hội được giải phóng thì văn hóa mới được giải phóng.

- Trong quan hệ với kinh tế: kinh tế thuộc về cơ sở hạ tầng, là nền tảng của việc xây dựng văn hóa.

Hai là, văn hóa không thể đứng ngoài mà phải đứng ở trong kinh tế và chính trị, phải phục vụ nhiệm vụ chính trị và thúc đẩy sự phát triển của kinh tế.

- Văn hóa phải ở trong kinh tế và chính trị: văn hóa có tính tích cực, chủ động, đóng vai trò to lớn như một động lực thúc đẩy sự phát triển của kinh tế và chính trị.

- Kinh tế và chính trị phải có tính văn hóa: làm cho văn hóa vừa là mục tiêu vừa là động lực của công cuộc xây dựng và phát triển đất nước.

2.2. Quan điểm về tính chất của nền văn hóa

Gồm ba tính chất: tính dân tộc, tính khoa học, tính đại chúng

- Tính dân tộc (hay còn gọi là đặc tính dân tộc, cốt cách dân tộc): nhằm nhấn mạnh đến chiều sâu bản chất rất đặc trưng của văn hóa dân tộc, giúp phân biệt, không nhầm lẫn với văn hóa của dân tộc khác.

- Tính khoa học: thể hiện ở tính hiện đại, tiên tiến, thuận với trào lưu tiến hóa của thời đại.

- Tính đại chúng: thể hiện ở chỗ nền văn hóa ấy phải phục vụ nhân dân và do nhân dân xây dựng nên.

2.3. Quan điểm về chức năng của văn hóa

Một là, bồi dưỡng tư tưởng đúng đắn và những tình cảm cao đẹp

- Lý tưởng: là điểm hội tụ của những tư tưởng lớn của một Đảng, một dân tộc. Đối với nhân dân Việt Nam đó là lý tưởng độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.

- Tình cảm: đó là lòng yêu nước, thương dân, thương yêu con người, yêu tính chân thực, chân thành, thủy chung,…

Hai là, mở rộng hiểu biết, nâng cao dân trí

- Dân trí đó là trình độ hiểu biết, là vốn kiến thức của người dân.

- Mục tiêu nâng cao dân trí của văn hóa qua các giai đoạn cách mạng đều nhằm mục tiêu chung là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.

Ba là, bồi dưỡng những phẩm chất, phong cách và lối sống tốt đẹp, lành mạnh; hướng con người đến chân, thiện, mỹ để hoàn thiện bản thân.

- Mối quan hệ giữa phẩm chất và phong cách: phẩm chất thường được biểu hiện qua phong cách, tức là lối sống sinh hoạt, làm việc, lối sống ứng xử trong đời sống,…

- Văn hóa giúp con người hình thành những phẩm chất, phong cách, lối sống đẹp, từ đó con người phấn đấu cho cái tốt đẹp, lành mạnh ngày càng tăng, cái lạc hậu, bảo thủ ngày càng giảm,…

3. Quan điểm của Hồ Chí Minh về một số lĩnh vực của văn hóa

3.1. Văn hóa giáo dục

- Hồ Chí Minh đã phân tích sâu sắc nền giáo dục phong kiến và thực dân chuẩn bị tư tưởng cho việc xây dựng một nền giáo dục của nước Việt Nam độc lập sau này

- Tầm quan trọng của việc xây dựng văn hóa giáo dục: việc xây dựng một nền giáo dục của nước Việt Nam mới phải được coi là nhiệm vụ cấp bách, có ý nghĩa chiến lược, cơ bản và lâu dài

3.2. Văn hóa văn nghệ

Văn nghệ (bao gồm văn học và nghệ thuật) là biểu hiện tập trung nhất của nền văn hóa, là đỉnh cao của đời sống tinh thần, là hình ảnh của tâm hồn dân tộc. Hồ Chí minh đưa ra nhiều quan điểm và có ba quan điểm lớn:

Một là, văn hóa – văn nghệ là một mặt trận, nghệ sĩ là chiến sỹ, tác phẩm văn nghệ là vũ khí sắc bén trong đấu tranh cách mạng.

- Khẳng định vị trí, vai trò của văn hóa – văn nghệ trong sự nghiệp cách mạng

- Mặt trận văn hóa được coi như một “cuộc chiến khổng lồ” giữa chính và tà, giữa cách mạng và phản cách mạng

Hai là, văn nghệ phải gắn với thực tiễn của đời sống nhân dân.

- Vai trò của thực tiễn: thực tiễn là nguồn nhựa sống, là sinh khí và là chất liệu vô tận cho văn nghệ sáng tác

- Qua thực tiễn, văn nghệ tạo nên các tác phẩm nghệ thuật trường tồn cùng dân tộc và nhân loại

Ba là, phải có những tác phẩm văn nghệ xứng đáng với thời đại mới của đất nước và dân tộc.

- Mục tiêu của văn nghệ là phục vụ quần chúng nhân dân

- Biện pháp để thực hiện được mục tiêu này các tác phẩm văn nghệ phải đạt tới sự thống nhất hài hòa giữa nội dung và hình thức, phải chân thực về nội dung, đa dạng, phong phú về hình thức và thể loại

3.3. Văn hóa đời sống

Văn hóa đời sống thực chất là đời sống mới được Hồ Chí Minh nêu ra với ba nội dung: đạo đức mới, lối sống mới và nếp sống mới.

- Đạo đức mới: Hồ Chí Minh nhấn mạnh đến các đức tính như Cần, Kiệm, Liêm, Chính

- Lối sống mới: là lối sống có lý tưởng, có đạo đức. Đó còn là lối sống văn minh, tiên tiến, kết hợp hài hòa truyền thống tốt đẹp của dân tộc với tinh hoa văn hóa nhân loại

- Nếp sống mới: là quá trình làm cho lối sống mới dần dần thành thói quen, thành phong tục tập quán tốt đẹp, kế thừa và phát triển những thuần phong mỹ tục lâu đời của dân tộc