a. Văn hóa giáo dục
Sau khi tìm thấy con đường cứu nước, Hồ Chí Minh đã bỏ nhiều công sức phân tích sâu sắc nền giáo dục phong kiến, thực dân. Người cho rằng: giáo dục phong kiến là tầm chương, kinh viện, xa rời thực tế, bất bình đẳng; giáo dục thực dân là thực hiện sự ngu muội, đồi bại, xảo trá, nguy hiển hơn cả sự dốt nát.
- Nền giáo dục mới thực sự ra đời sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám và phát triển cùng với sự nghiệp cách mạng của cả dân tộc, Hồ Chí Minh cho rằng, việc xây dựng nền giáo dục mới phải được coi là nhiệm vụ cấp bách, có ý nghĩa chiến lược, cơ bản và lâu dài. Nền giáo dục đó sẽ “... làm cho dân tộc chúng ta trở nên một dân tộc dũng cảm, yêu nước, yêu lao động, một dân tộc xứng đáng với nước Việt Nam độc lập”.
Hồ Chí Minh đã đưa ra một hệ thống quan điểm rất phong phú và hoàn chỉnh về giáo dục:
- Xác định mục tiêu của giáo dục là thực hiện ba chức năng của văn hoá bằng giáo dục: dạy và học để bồi dưỡng lý tưởng đúng đắn và tình cảm cao đẹp; mở mang dân trí; bồi dưỡng những phẩm chất và phong cách tốt đẹp. Học để làm việc, làm người, làm cán bộ. Giáo dục nhằm đào tạo lớp người có đức, có tài, kế tục sự nghiệp cách mạng.
- Thực hiện cải cách giáo dục thông qua xây dựng chương trình, nội dung dạy và học hợp lý.
- Xác định rõ phương châm, phương pháp giáo dục:
+ Phương châm: học đi đôi với hành; lý luận liên hệ với thực tế, học tập kết hợp với lao động, nhà trường kết hợp với gia đình và xã hội; thực hiện dân chủ, bình đẳng, học suốt đời. Coi trọng tự học, tự đào tạo, ở mọi nơi, mọi lúc và mọi người.
+ Phương pháp: xuất phát và bám chắc vào mục tiêu giáo dục, giáo dục phải phù hợp với lứa tuổi; dạy từ dễ đến khó, học tập kết hợp với vui chơi; dùng phương pháp nêu gương, giáo dục gắn với thi đua.
- Quan tâm xây dựng đội ngũ giáo viên vì không có giáo viên thì không có giáo dục. Phải xây dựng đội ngũ giáo viên có phẩm chất, có đạo đức, yên tâm công tác, đoàn kết, giỏi chuyên môn, thuần thục về phương pháp.
Người đi giáo dục cũng phải được giáo dục, phải học thêm, học mãi, học không bao giờ đủ, còn sống còn phải học.
Như vậy, Hồ Chí Minh đã định hướng cho việc xây dựng nền giáo dục mới phát triển đúng đắn, góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và đấu tranh thống nhất nước nhà.
b. Văn hóa văn nghệ
Văn nghệ bao gồm văn học và nghệ thuật, là biểu hiện tập trung nhất của nền văn hoá, là đỉnh cao của đời sống tinh thần, hình ảnh của tâm hồn dân tộc. Trong quá trình chỉ đạo xây dựng nền văn nghệ cách mạng, Hồ Chí Minh đã đưa ra ba quan điểm cơ bản:
Một là, văn hóa - văn nghệ là một mặt trận, nghệ sĩ là chiến sĩ, tác phẩm văn nghệ là vũ khí sắc bén trong đấu tranh cách mạng.
- Hồ Chí Minh khẳng định văn hóa là một mặt trận, tức là khẳng định vai trò, vị trí của văn hóa - văn nghệ trong sự nghiệp cách mạng, coi mặt trận văn hóa cũng có tầm quan trọng như mặt trận quân sự, chính trị, kinh tế.
- Ở một tầm sâu xa hơn, Hồ Chí Minh coi mặt trận văn hóa như một “cuộc chiến khổng lồ” giữa chính và tà, giữa cách mạng và phản cách mạng. Trong cuộc chiến đó, người “nghệ sĩ là chiến sĩ, tác phẩm văn nghệ là vũ khí” đấu tranh. Trước khi giành được chính quyền, văn nghệ có nhiệm vụ thức tỉnh quần chúng, tập hợp lực lượng, cổ vũ cho thắng lợi tất yếu của cách mạng. Sau khi có chính quyền, văn nghệ phải tham gia vào công cuộc bảo vệ và xây dựng chế độ mới, xây dựng con người mới. Mặt trận văn nghệ lúc này còn cam go hơn, quyết liệt hơn, bởi thắng đế quốc thực dân đã khó, thắng nghèo nàn, lạc hậu còn khó hơn nhiều.
- Để hoàn thành nhiệm vụ vẻ vang đó, Hồ Chí Minh yêu cầu “chiến sĩ nghệ thuật cần có lập trường vững, tư tưởng đúng… đặt lợi ích của kháng chiến, của Tổ quốc, của nhân dân lên trên hết, trước hết”. Phải nâng cao trình độ chính trị, văn hóa, nghiệp vụ, có phẩm chất, bản lĩnh, tài năng để sáng tạo ra những sản phẩm tinh thần phục vụ đời sống, phục vụ nhân dân ngày càng tốt hơn.
Hai là, văn hóa, văn nghệ phải gắn với thực tiễn của đời sống nhân dân.
- Thực tiễn đời sống của nhân dân rất phong phú, bao gồm thực tiễn lao động sản xuất, chiến đấu, sinh hoạt và xây dựng đời sống mới. Đây là nguồn chất liệu không bao giờ cạn, là sinh khí vô tận cho văn nghệ sáng tác.
- Bằng tài năng sáng tạo và tinh thần nhân văn của mình, văn nghệ sĩ có thể nhào nặn, thăng hoa, hư cấu, tạo nên những tác phẩm nghệ thuật trường tồn cùng dân tộc và nhân loại. Các văn nghệ sĩ phải “thật hòa mình vào quần chúng”, phải “từ trong quần chúng ra, trở về nơi quần chúng”; phải “liên hệ và đi sâu vào đời sống của nhân dân”, để hiểu thấu tâm tư, tình cảm, nguyện vọng của nhân dân và “miêu tả cho hay, cho chân thật và cho hùng hồn” thực tiễn của nhân dân, bởi vì nhân dân là những người làm ra lịch sử, sáng tạo ra của cải vật chất và tinh thần. Họ còn là người hưởng thụ và đánh giá các tác phẩm văn học - nghệ thuật một cách trung thực, khách quan và chính xác nhất.
Ba là, phải có những tác phẩm văn nghệ xứng đáng với thời đại mới của đất nước và dân tộc.
- Mục tiêu của văn nghệ là phục vụ quần chúng. Để thực hiện mục tiêu này, các tác phẩm văn nghệ phải đạt tới sự thống nhất hài hòa giữa nội dung và hình thức. Người nói: “Quần chúng mong muốn những tác phẩm có nội dung chân thật và phong phú, có hình thức trong sáng và vui tươi. Khi chưa xem thì muốn xem, xem rồi thì có bổ ích”. Đó là một tác phẩm hay.
- Một tác phẩm hay là tác phẩm diễn đạt vừa đủ những điều đáng nói, ai đọc cũnghiểu được và khi đọc xong phải suy ngẫm. Tác phẩm đó phải kế thừa được những tinh hoa văn hóa dân tộc, mang được hơi thở của thời đại, vừa phản ánh chân thật những gì đã có trong cuộc sống, vừa phê phán cái dở, cái xấu, cái sai, hướng nhân dân đến cái chân, cái thiện, cái mỹ, vươn tới cái lý tưởng - đó chính là sự phản ánh có tính hướng đích của văn nghệ. Để thực hiện tính hướng đích này, các tác phẩm văn nghệ phải chân thực về nội dung, đa dạng, phong phú về hình thức và thể loại. Chính sự phong phú, đa dạng về hình thức và thể loại đã mở ra con đường sáng tạo không giới hạn cho các văn nghệ sĩ.
c. Văn hóa đời sống
Việc xây dựng đời sống mới đã được Hồ Chí Minh nêu từ rất sớm, khi vấn đề lối sống, nếp sống, phong cách sống, chất lượng cuộc sống chưa được bàn rộng rãi ở các nước.
Văn hóa là bộ mặt tinh thần của xã hội, được thể hiện ra ngay trong cuộc sống hàng ngày của mỗi người, rất dễ hiểu, rất dễ thấy. Đó chính là văn hóa đời sống. Gắn việc xây dựng nền văn hóa mới với xây dựng đời sống mới thực sự là một cách nhìn, một giải pháp rất độc đáo của Hồ Chí Minh.
Thực chất của văn hoá đời sống là đời sống mới với ba nội dung: đạo đức mới, lối sống mới và nếp sống mới. Ba nội dung này có quan hệ mật thiết với nhau, trong đó đạo đức mới giữ vai trò chủ yếu. Bởi vì, chỉ có thể dựa trên một nền đạo đức mới, thì mới xây dựng được lối sống mới và nếp sống mới. Đến lượt mình, đạo đức mới cũng chỉ có thể thể hiện trong lối sống và nếp sống.
- Đạo đức mới: để xây dựng đời sống mới, trước hết phải xây dựng đạo đức mới. Hồ Chí Minh đã đề nghị “mở một chiến dịch giáo dục lại tinh thần nhân dân bằng cách thực hiện: CẦN, KIỆM, LIÊM, CHÍNH”. Người đã nhiều lần khẳng định: “Nếu không giữ đúng Cần, Kiệm, Liêm, Chính thì dễ trở nên hủ bại, biến thành sâu mọt của dân”, “Nêu cao và thực hành Cần, Kiệm, Liêm, Chính tức là nhen lửa cho đời sống mới”.
- Lối sống mới: sống có lý tưởng, có đạo đức. Đó còn là lối sống văn minh, tiên tiến, kết hợp hài hoà truyền thống tốt đẹp của dân tộc với tinh hoa văn hóa nhân loại. Đế xây dựng lối sống mới, Hồ Chí Minh yêu cầu phải sửa đổi “cách ăn, cách mặc, cách ở, cách đi lại” - theo ngôn ngữ hiện nay thì đây chính là phong cách sống và phong cách làm việc, gọi chung là lối sống mới.
- Nếp sống mới: xây dựng nếp sống mới - nếp sống văn minh là quá trình làm cho lối sống mới dần dần trở thành thói quen, thành phong tục tập quán tốt đẹp, kế thừa và phát triển, những thuần phong mỹ tục lâu đời của dân tộc. Cải tạo những phong tục tập quán cũ, lạc hậu, bổ xung những cái mới, tiến bộ. Phải làm gương.
Hồ Chí Minh khuyến cáo: “Thói quen rất khó đổi. Cái tốt mà lạ, người ta có thể cho là xấu. Cái xấu mà quen, người ta cho là thường”. Vì vậy, phải nâng cao nhận thức, phải phấn đấu kiên trì mới có thể xây dựng được những thói quen, phong tục tập quán mới, thực hiện đời sống mới.
“Đời sống mới không phải cái gì cũ cũng bỏ hết, không phải cái gì cũng làm mới. Cái gì cũ mà xấu thì phải bỏ. Cái gì cũ mà không xấu, nhưng phiền phức thì sửa đổi lại cho hợp lý. Cái gì cũ mà tốt, thì phải phát triển thêm. Cái gì mới mà hay thì ta phải làm”.
Xây dựng đời sống văn hóa mới, nhằm biến Việt Nam từ một quốc gia nghèo nàn, lạc hậu trở thành một quốc gia văn minh và phú cường là một công việc lâu dài và phải có phương pháp tốt. Công việc đó đòi hỏi sự quyết tâm của cả cộng đồng dân tộc, song trước hết phải được bắt đầu từ mỗi con người, mỗi gia đình, với tư cách là một tế bào của xã hội.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét